Το ρωσικό αλφάβητο

Πολλές φορές στα μαθήματα Ρωσικών, τυχαίνει να ακούσω εκ διαμέτρου αντίθετες προβλέψεις για το πόσο δύσκολο θα’ ναι το ρωσικό αλφάβητο για αυτούς που ξεκινούν να μαθαίνουν Ρωσικά. Μερικοί μαθητές λένε: «Ω, είναι αρκετά εξωτικό, τα γράμματα αυτά θα’ ναι δύσκολα…». Και οι άλλοι να τους απαντούν: «Όχι, βρε, μην αγχώνεσαι, αφού είναι σαν τα Ελληνικά!» Για να υποστηρίξω και τις δύο γνώμες ταυτόχρονα, προτείνω να δούμε δύο λέξεις γραμμένες στα Ρωσικά. Ή ακόμη καλύτερα, δώστε να τις διαβάσει ένας φίλος σας που δεν έχει έρθει ποτέ σε επαφή με την κυριλλική γραφή. 

АПТЕКА   //    ЮЖНЫЙ 

Πόσο αναγνωρίσιμη φαίνεται η πρώτη λέξη (παρότι δεν ξέρουμε τη σημασία της) και πόσο «μυστηριώδης» και απρόσιτη η δεύτερη! Η αλήθεια, εννοείται, βρίσκεται, κάπου στη μέση. 

Βεβαίως, το ρωσικό αλφάβητο δεν αποτελεί κάποιο εξωτικό είδος γραφής για τα ευρωπαϊκά γλωσσικά δεδομένα και, μάλιστα, έχει πράγματι πολλές ομοιότητες με την Ελληνική γραφή γιατί ιστορικά προέρχεται σε μεγάλο του μέρος από αυτήν. Αληθεύει όμως και το γεγονός ότι στα Ρωσικά υπάρχουν γράμματα που δεν μοιάζουν με κανένα από τα γράμματα της Ελληνικής ή και της Λατινικής γραφής, όπως το Ж, Щ, Я. Κάποια από αυτά τα γράμματα απεικονίζουν ήχους, χαρακτηριστικούς για τις Σλαβικές γλώσσες σαν ιδιαίτερη ομάδα (ποικίλοι συριστικοί ήχοι κυρίως), και κάποια μοιάζουν σαν αναπάντεχες φωνητικές αντιστοιχίσεις στα παλιά γράμματα της Ελληνικής και της Λατινικής γραφής (π.χ. τα и =[ ι], у = [ου], Н =[ Ν]). 

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή, ας δούμε δηλαδή από πού συγκεκριμένα προέρχεται το Ρωσικό αλφάβητο και πότε εμφανίζεται η σημερινή του μορφή. Το αλφάβητο της σύγχρονης Ρωσικής γλώσσας, μαζί με τα αλφάβητα αρκετών άλλων Σλαβικών γλωσσών (Βουλγαρικής, Σερβικής, Βορειομακεδονικής, Ουκρανικής, Λευκορωσικής), αποτελούν εξέλιξη της Κυριλλικής γραφής, την οποία η κάθε γλώσσα με την πάροδο των αιώνων προσάρμοσε στις δικές της ανάγκες για την γραφική απεικόνιση των φθόγγων της.

Η Κυριλλική γραφή δημιουργήθηκε τον 9ο αιώνα μ.Χ. (κατά την επικρατέστερη φιλολογική παράδοση) από δύο λόγιους Βυζαντινούς με καταγωγή από την Θεσσαλονίκη (και με καταπληκτική γνώση των Σλαβικών) – τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο, στους οποίους είχε ανατεθεί η ειδική αποστολή να φτιάξουν την κατάλληλη γραφή για να μπορούν να μεταφραστούν τα ιερά κείμενα στις Σλαβικές διαλέκτους της εποχής τους (και συγκεκριμένα στη Μοραβία της σύγχρονης Τσεχίας) και να διευκολυνθεί με αυτόν τον τρόπο η διάδοση της Ορθόδοξης λατρείας μαζί με την επιρροή του Βυζαντίου σε αυτές τις περιοχές. Σταδιακά η Κυριλλική γραφή διαδίδεται και στη Ρως του Κιέβου, κυρίως από τον 10ο αιώνα – μετά τον εκχριστιανισμό της χώρας.   

Η τελευταία ορθογραφική μεταρρύθμιση έγινε το 1917-1918 από το σύγχρονο Σοβιετικό κράτος, μετά την οποία το αλφάβητο έλαβε την τελική του μορφή, όπως το γνωρίζουμε σήμερα – δηλαδή με 33 γράμματα, στα 18 από τα οποία φαίνεται πολύ καθαρά η ελληνική τους  προέλευση. Ρίξτε κι εσείς μια ματιά στη διπλανή εικόνα και μετρήστε τα γράμματα που θα μπορέσετε να αναγνωρίσετε. Πιστεύω ότι ο «μύθος» για την εξωτική γραφή θα εξαφανιστεί ως δια μαγείας, ενώ τα «παράξενα» γράμματα που θα δείτε, απλά θα ιντριγκάρουν την προσοχή σας και ίσως και να σας παρακινήσουν να γνωρίσετε την Ρωσική γλώσσα από κοντά!

Όσο για τις δύο λέξεις — АПТЕКА   και    ЮЖНЫЙ – που είδαμε μαζί στην αρχή, θα σας αποκαλύψω τι σημαίνει μόνο η δεύτερη λέξη. «ЮЖНЫЙ» [γιούζνι] σημαίνει «νότιος».  Τη σημασία της λέξης «АПТЕКА» προτείνω να την μαντέψετε εσείς, γιατί η λέξη αυτή έκανε μεγάλη διαδρομή (αλλάζοντας αρκετά τη σημασία της, βέβαια) για να φτάσει στα Ρωσικά μέσω ευρωπαϊκών γλωσσών (κυρίως της Γερμανικής) από μια Ελληνική λέξη! 

Η Γκαλίνα Γκοντσάρ είναι καθηγήτρια Ρωσικών στο Siountri School